Księgi Ławnicze Miasta Gdańska – digitalizacja i udostępnienie – współpraca z Archiwum Państwowym w Gdańsku

Wspólnie z Archiwum Państwowym w Gdańsku złożyliśmy jesienią 2020 roku wniosek o dofinansowanie w programie Kultura Cyfrowa. Wniosek dotyczy digitalizacji i udostępnienia online bezcennego zbioru 14 tomów Ksiąg Ławniczych z XVI-XVIII wieku. Digitalizacja tego zbioru nie tylko pozwoli na korzystanie z niego badaczom na całym świecie, ale przede wszystkim zabezpieczy te cenne archiwa.

[edit]

Niestety grant nie został nam przyznany. W roku 2021 będziemy realizować wydarzenia związane z popularyzacją korzystanie z archiwów.

Czym są Księgi Ławnicze? Cofnijmy się do Gdańska w XV wieku. 

Stare Miasto mocą tzw. wielkiego przywileju z 15 maja 1457 r., wydanego przez króla, Kazimierza Jagiellończyka, zostało zjednoczone z Głównym Miastem. Mimo zmian ustrojowych Stare Miasto zachowało ograniczoną samodzielność administracyjną i sądową. Na Starym Mieście działała pięcioosobowa Rada wykonująca część funkcji administracyjnych i sądowych, która z prawem 1 głosu wchodziła w skład Rady Głównego Miasta, reprezentującej cały Gdańsk. Drugim ważnym organem Starego Miasta był dwunastoosobowy Sąd Ławniczy posiadający część kompetencji sądowych (sprawy cywilne niesporne i karne). Z czasem wykształciła się praktyka, że do ksiąg ławniczych Starego Miasta okoliczna szlachta wnosiła umowy sprzedaży, dzierżawy, pożyczek, testamenty, inwentarze, pokwitowania i inne, przez co zastępczo pełniły one również rolę ksiąg grodzkich. Z lat ca 1566-1794 zachowało się 14 ksiąg ławniczych Starego Miasta z zakresu spraw cywilnych niespornych. W zależności od czasu powstania prowadzone były w języku niemieckim i łacińskim, w XVIII wieku występują również wpisy w języku polskim.

Wspólnie z pracownikami Archiwum wybraliśmy właśnie ten zbiór jako cel naszego projektu. A uwierzcie mi, nie był to łatwy wybór bo archiwum posiada naprawdę bogate zbiory, które czekają w kolejce do digitalizacji.

Dlaczego właśnie Księgi Ławnicze.
Z uwagi na zawartość ksiąg! Wpisy wnoszone przez gdańszczan, szlachtę i magnatów (m.in. Czapscy, Jabłonowscy, Krokowscy, Przebendowscy, Radziwiłłowie, Skórzewscy i Zakrzewscy), przedstawiają szerszy kontekst historyczny, przez co mogą być kierowane do zróżnicowanego kręgu odbiorców: historyków, historyków sztuki (inwentarze), genealogów, mieszkańców Gdańska i regionu, uczniów szkół (wpisy w języku polskim).

Istotnym elementem projektu będzie konserwacja archiwów, ponieważ seria ksiąg ławniczych Starego Miasta Gdańska nie była do tej pory poddawana pracom konserwatorskim i digitalizacji!!
Pochłonie to znaczną część kosztów, ale jest to warunek przeprowadzenia digitalizacji. Zesztywniałe i ponadrywane oprawy uniemożliwiają bezpieczne operowanie księgami podczas skanowania. W celu chemicznego zmiękczenia skór i pergaminów opraw oraz uzupełnienia ubytków należy najpierw księgi starannie oczyścić. Część ksiąg ma renesansowe tłoczone oprawy pergaminowe o delikatnym płytkim reliefie podatnym na przetarcia. Wykonanie tych zabiegów będzie bardzo pracochłonne i zajmie dużo czasu. Oczyszczenia i drobnych napraw będą wymagały też karty ksiąg. Najbardziej zniszczone są jednak oprawy. Część bloków ksiąg jest poluzowana, więc będzie wymagała naciągnięcia pasów nośnych i zaklejenia grzbietów.

Projekt to nie tylko digitalizacja i udostępnienie. Chcemy też zaprezentować te zbiory jako potencjał do dalszych badań, jako punkt wyjścia. Zdigitalizowane księgi będzie można następnie łatwo poddać transkrypcji, a to z kolei otworzy drogę tłumaczeniom!

To jednak melodia przyszłości tymczasem w ramach złożonego projektu planujemy prezentację archiwum podczas Dni Domeny Publicznej 2021, cykl wiosennych warsztatów genealogicznych oraz tekstów popularyzatorskich opartych o ciekawostki wyszukane w archiwum.

Tymczasem księgi leżą w archiwum i czekają a my pracujemy nad harmonogramem (prawdopodobnego) projektu – trzymajcie kciuki!! Wyniki pod koniec lutego 2021 roku.